Klaster i sieć – pomysły na współpracę i rozwój biznesu

 

Czym jest przedsiębiorstwo społeczne? Co je odróżnia od przedsiębiorstwa „komercyjnego”?

Jak działa klaster? Czym są sieci branżowe i czy warto do nich przystąpić? Wiele z tych pojęć nie
ma jeszcze jasnych uregulowań w polskim prawodawstwie, ale warto je poznać, bo kryje się za nimi szansa na wzrost konkurencyjności i rozwój wielu firm.

Definicja przedsiębiorstwa w rozumieniu prawa unijnego

Za przedsiębiorstwo uważa się podmiot prowadzący działalność gospodarczą, bez względu na jego formę prawną. Zalicza się tu w szczególności osoby prowadzące działalność na własny rachunek oraz firmy rodzinne, zajmujące się rzemiosłem lub inną działalnością, a także spółki lub stowarzyszenia prowadzące regularną działalność gospodarczą[1]. Przedsiębiorstwem w rozumieniu prawa unijnego jest zatem podmiot, który prowadzi działalność gospodarczą, bez względu na swój status prawny oraz sposób, w jaki taka działalność jest finansowana. Ustalenie, czy mamy do czynienia z działalnością
o charakterze gospodarczym następuje poprzez stwierdzenie czy istnieje rynek dla określonych towarów lub usług[2]. Powyższa definicja znacząco różni się od zapisów art. 55¹ ustawy z 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r., poz. 1740), który stanowi, że przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonym
do prowadzenia działalności gospodarczej. Niewątpliwie definicja określona w prawie unijnym jest znacznie szersza od regulacji krajowych. Na gruncie prawa unijnego nie jest bowiem istotna forma prawna przedsiębiorstwa, ani wymóg posiadania podmiotowości prawnej. W ramach „wspólnotowej" definicji przedsiębiorstwa mieszczą się np. firmy rodzinne, których nie definiuje polskie prawo, jak też konsorcja, nieposiadające osobowości prawnej, rozumiane jako porozumienia mające na celu realizację określonego wspólnego celu gospodarczego[3].

 

Przedsiębiorstwo społeczne

Zasadą jest, że przedsiębiorstwo zakładamy w celu uzyskania zysku z prowadzonej działalności gospodarczej. Przedsiębiorca i inwestorzy oczekują korzyści finansowych — kluczowe znaczenie
ma tutaj dochód. Natomiast przedsiębiorstwo społeczne to podmiot, który nie działa dla zysku lecz realizacji określonej misji społecznej. W polskim systemie prawa brak jest definicji przedsiębiorstwa społecznego. Obecnie stosowana definicja wywodzi się z Krajowego Programu Rozwoju Ekonomii Społecznej i stanowi, że przedsiębiorstwem społecznym jest podmiot, który posiada osobowość prawną i prowadzi działalność gospodarczą, zarejestrowaną w Krajowym Rejestrze Sądowym lub działalność odpłatną pożytku publicznego, działalność oświatową albo działalność kulturalną. Taki podmiot musi zatrudniać co najmniej 30% osób, które znalazły się w trudnej sytuacji (tzw. osoby zagrożone wykluczeniem), wśród których wskazuje się:

Ø  osoby do 30 roku życia i powyżej 50 roku życia posiadające status osób poszukujących pracy, bez zatrudnienia,

Ø  osoby niepełnosprawne w rozumieniu przepisów ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 151),

Ø  osoby z zaburzeniami psychicznymi w rozumieniu przepisów ustawy z 19 sierpnia 1994 r.
o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2020 r. poz. 685),

Ø  bezdomnych, realizujących program wychodzenia z bezdomności,

Ø  uzależnionych od alkoholu,

Ø  uzależnionych od narkotyków,

Ø  osoby zwalniane z zakładów karnych,

Ø  osoby ubogie, ale pracujące.

Przedsiębiorstwo społeczne nie dystrybuuje zysku lub nadwyżki bilansowej pomiędzy udziałowców, akcjonariuszy lub pracowników, ale przeznacza go na rozwój firmy lub na reintegrację zawodową
i społeczną. Wynagrodzenia wszystkich pracowników, w tym kadry zarządzającej, są ograniczone limitami (obecnie miesięczne wynagrodzenie nie może przekraczać 3-krotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, ogłoszonego przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego). Ponadto te podmioty prowadzą wobec zatrudnionych osób uzgodniony
z tymi osobami i określony w czasie proces reintegracyjny, mający na celu zdobycie lub odzyskanie kwalifikacji zawodowych albo kompetencji kluczowych[4].

Podsumowując — przedsiębiorstwo komercyjne działa dla zysku, a przedsiębiorstwo społeczne dla realizacji misji społecznej. Formy prawne przedsiębiorstw społecznych to przede wszystkim spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia, czy spółki non-profit.

Klastry i sieci – pomysły na zwiększenie potencjału przedsiębiorstwa

Klaster, zgodnie z najczęściej przytaczaną definicją, to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji, jednocześnie współdziałających i konkurujących ze sobą^[5]. Charakterystyczną cechą klastrów jest przestrzenna koncentracja pomiotów członkowskich w regionie oraz ich wzajemna konkurencja jak i współpraca.  Konkurencja wymusza ciągły postęp i innowacyjność, natomiast współpraca pozwala realizować przedsięwzięcia będące poza zasięgiem jednej firmy, pozwala obniżyć koszty prowadzonej działalności gospodarczej[6]. Współpraca w ramach klastra jest zazwyczaj regulowana umową
o współpracę.

Działanie klastra jest sformalizowane i podlega jasno określonym zasadom. Do klastra przystąpić mogą zarówno przedsiębiorstwa (w tym społeczne), uczelnie i inne jednostki naukowe, instytucje otoczenia biznesu, administracja publiczna jak i różnego typu organizacje wspierające.

Sieć definiowana jest jako grupa podmiotów ekonomii społecznej oraz innych organizacji, działających w określonej branży, bądź też o podobnym aspekcie działalności[7] (jak np. zatrudnianie osób z autyzmem).

Wiodącą formą prawną organizacji sieci jest porozumienie kooperacyjne, określane również umową o współpracy, umową konsorcjum czy umową o wspólne przedsięwzięcie. Jest to umowa zawierana na podstawie art. 353¹ kodeksu cywilnego, który pozwala na dowolne ułożenie stosunku prawnego, ograniczeniem są tylko przepisy obowiązującego prawa oraz zasady współżycia społecznego. Umowa taka zawiązywana jest dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, ale nie sankcjonuje odrębnego podmiotu prawa, nie nadaje osobowości prawnej, nie powstanie w ten sposób również spółka cywilna[8]. Nie jest to również umowa, w której jedna ze stron może dowolnie wpływać na zakres własnego zobowiązania, nie mieści się to w granicach swobody umów, zaprzeczając istocie (naturze) stosunku obligacyjnego, w rozumieniu art. 353¹ k.c.[9].

Korzyści wynikające ze współpracy w ramach sieci mają przede wszystkim charakter ekonomiczny
i przekładają się na wyższą produktywność, innowacyjność, a tym samym konkurencyjność prowadzonej działalności gospodarczej. Co może przekładać się na wzrost zatrudnienia, spadek bezrobocia, poprawę jakości życia społeczności lokalnej. Efektem współpracy w ramach sieci jest również bardziej atrakcyjna oferta dla klienta, bo kompleksowa, zaproponowana jako spójna całość.

Działanie sieci nie musi być tak bardzo sformalizowane jak działanie klastra. Powiązanie pomiędzy podmiotami tworzącymi sieć również może mieć różny charakter: od formalnego, np. w formie powiązania kooperacyjnego, po luźne kontakty rynkowe. Ważny jest transfer zasobów pomiędzy jednostkami, które tworzą sieć. Co to oznacza w praktyce? Podmioty zrzeszone w sieci powinny wymieniać pomiędzy sobą informacje, pomysły, wiedzę, a także dzielić swoim potencjałem, bo ty by pomagając innym, jednocześnie doskonalić określone aspekty swojej działalności.

Jak widać różnica pomiędzy klastrem a siecią skupia się przede wszystkim na stopniu sformalizowania działania grupy, ograniczeniach (bądź nie) terytorialnych, a także konieczności lub jej braku działania w określonej branży. Jedna i druga forma ma przynosić zrzeszonym podmiotom wyłącznie korzyści.

Więcej o klastrach i sieciach, a także istocie ich działania, można dowiedzieć się dołączając
do projektu „SUKCES – program wsparcia podmiotów ekonomii społecznej w funkcjonowaniu
w sieciach, partnerstwach i klastrach”, realizowanego w ramach Działania 2.9 Rozwój ekonomii społecznej Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014 – 2020 przez Caritas Archidiecezji Przemyskiej w partnerstwie z Podkarpacką Akademią Przedsiębiorczości.

Szczegóły projektu: www.pap.rzeszow.pl/projekty/sukces/.

 

---

[1] Załącznik nr 1 ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (UE) NR 651/2014 z 17 czerwca 2014 r. uznające niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu.

[2] A. Kaznowski, M. Stasiak, Komentarz do rozporządzenia nr 651/2014 uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i 108 Traktatu, LEX/el. 2018 - komentarz, stan prawny: 15 lipca 2018 r.

[3] Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 11.01.2019 r., I GSK 3338/18.

 

[4] Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020.

[5] G. Buczyńska., Klastry w Polsce, Katalog, PARP, Warszawa 2012.

[6] Tworzenie i zarzadzanie inicjatywą klastrową, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2009.

[7] ^{Regulamin Konkursu nr: POWR.02.09.00-IP.03-00-007/19 - „Tworzenie i rozwój ponadregionalnych sieci podmiotów ekonomii społecznej, w tym partnerstw, klastrów, franczyz (m.in. poprzez ponadregionalne i branżowe spotkania, konferencje, seminaria, targi, doradztwo i szkolenia) oraz włączanie podmiotów ekonomii społecznej w funkcjonujące już sieci, partnerstwa i klastry podmiotów działających na rynku komercyjnym”.}

[8] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2015 r., I CSK 353/14.

 

[9] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10.10.2017 r. sygn. akt VI ACa 726/16.